Nietolerancja laktozy - konsultacje online

Nietolerancja laktozy, choć powszechna – dotyka nawet 70 % dorosłych na świecie – bywa mylona z alergią pokarmową lub zespołem jelita drażliwego. To nie tylko dyskomfort po spożyciu mleka, ale zespół objawów wynikających z niedoboru enzymu laktazy, który rozkłada laktozę. Dowiedz się, jak objawia się ta dolegliwość, jakie są jej przyczyny oraz jak ją diagnozować i skutecznie kontrolować.

Nietolerancja laktozy - jakie są jej przyczyny?

Nietolerancja laktozy to zespół objawów wynikających z zaburzenia trawienia i wchłaniania laktozy – dwucukru obecnego wyłącznie w mleku ssaków.

Niedobór laktazy w jelicie cienkim prowadzi do zalegania laktozy, która zostaje przetworzona przez florę bakteryjną w jelicie grubym. Powstają wówczas gazy (wodór, metan, CO₂) i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które – jeśli przekroczą możliwości wchłaniania – wywołują objawy nietolerancji, takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunka.

Warto zaznaczyć, że określenie „niedobór laktazy” oznacza zmniejszoną (w różnym stopniu) aktywność tego enzymu. Jednak niedobór laktazy nie zawsze jest jednoznaczny z nietolerancją laktozy, która charakteryzuje się występowaniem objawów. To ważne rozróżnienie, gdyż analizując same dane o rozpowszechnieniu tych zaburzeń i stosując te pojęcia wymiennie, można dojść do błędnych wniosków.

Typy niedoboru laktazy

Wrodzony niedobór laktazy (alaktazja) to rzadkie zaburzenie metaboliczne, dziedziczone autosomalnie recesywnie, objawiające się ciężkimi biegunkami już po urodzeniu. Bez leczenia może prowadzić do groźnych powikłań – osoby z tym typem nietolerancji wymagają przez całe życie ścisłej diety bezlaktozowej.

Pierwotny (dziedziczny) niedobór laktazy związany jest z genetycznym polimorfizmem i rozwija się stopniowo, zazwyczaj po 5. roku życia. To najczęstsza postać nietolerancji laktozy na świecie – występuje u około 70% populacji, szczególnie często u osób pochodzenia azjatyckiego i afrykańskiego.

Wtórny niedobór laktazy jest nabyty i zwykle odwracalny. Wynika z uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego w przebiegu infekcji, chorób zapalnych, celiakii, niedożywienia lub po chemioterapii.

Objawy kliniczne i konsekwencje

Typowe objawy pojawiają się w ciągu 30–120 minut po spożyciu produktów zawierających laktozę i obejmują: wzdęcia, bóle, biegunkę, gazy i czasem nudności. Nietolerancja nie uszkadza przewodu pokarmowego, ale uciążliwymi objawami istotnie wpływa na jakość życia i diety — zwłaszcza u osób starszych.

Jak wygląda diagnostyka?

Próba eliminacyjna

Prosty schemat: 2‑tygodniowa dieta bez laktozy → obserwacja ustąpienia objawów → ponowne wprowadzenie produktów z laktozą. Jeśli objawy się pojawiają, rozpoznanie jest prawdopodobne.

Wodorowy test oddechowy (HBT)

Pacjent spożywa 25 g laktozy po poście — jeśli wzrasta poziom wodoru w wydychanym powietrzu, sugeruje to nietolerancję.

Alternatywne badania

• Test tolerancji laktozy – 50 g laktozy i pomiar poziomu glukozy we krwi;
• Test kwasowości stolca – u niemowląt;
• Genetyczne badanie LCT/DNA – w wybranych przypadkach

Nietolerancja laktozy - jak zmniejszyć dolegliwości?

1. Dostosowaną dietę – ograniczenie produktów zawierających laktozę; część osób toleruje niewielkie ilości lub produkty fermentowane (jogurt, twardy ser).
2. Suplementy enzymu laktazy – przed spożyciem produktów mlecznych, często skuteczne i dostępne bez recepty.
3. Wzbogacenie diety o wapń i witaminę D – szczególnie przy ograniczeniu nabiału, warto sięgać po wzbogacane w wapń napoje sojowe, migdałowe, orzechowe, owsiane, ryżowe (tzw. mleka roślinne), tofu lub serki sojowe.
4. Probiotyki i adaptacja jelitowa – wstępne badania sugerują, że niektóre bakteryjne szczepy (np. Bifidobacterium, Lactobacillus) mogą poprawiać tolerancję laktozy.

Znaczenie edukacji i indywidualnego podejścia

Tolerancja laktozy jest w dużej mierze uwarunkowana genetycznie i zależy od pochodzenia etnicznego. W populacjach Europy Północnej utrzymuje się wysoka aktywność laktazy w wieku dorosłym, natomiast w niektórych regionach Azji i Afryki nawet 90% dorosłych wykazuje objawy nietolerancji laktozy.

Z tego względu kluczowe znaczenie ma indywidualizacja zaleceń dietetycznych. Stopień eliminacji produktów mlecznych powinien być dostosowany do rzeczywistego poziomu tolerancji pacjenta. Niewskazane jest wprowadzanie nadmiernie restrykcyjnych diet bez uzasadnienia klinicznego, zwłaszcza u osób starszych, u których może to prowadzić do niedoborów wapnia, witaminy D oraz białka. Edukacja pacjenta i świadome planowanie diety stanowią podstawę skutecznego i bezpiecznego postępowania.