Bóle podbrzusza, wahania nastroju, tkliwość piersi, drażliwość, bezsenność, spadek koncentracji – dla wielu kobiet to comiesięczna ciężka rzeczywistość. PMS, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego, to problem zdrowotny, który dotyka nawet 75% kobiet w wieku rozrodczym. I chociaż długo był marginalizowany, dziś wiemy, że może znacząco wpływać na jakość życia, relacje i zdolność do pracy. Czas przyjrzeć się mu uważnie – nie przez pryzmat stereotypów, lecz faktów.
Czym właściwie jest PMS?
Zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. premenstrual syndrome) to zespół objawów somatycznych, emocjonalnych i behawioralnych pojawiających się cyklicznie w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego – zwykle na 5-10 dni przed miesiączką – i ustępujących wraz z jej początkiem.
Najczęstsze objawy PMS:
- wahania nastroju, drażliwość, niepokój
- wrażliwość lub ból piersi
- bóle głowy, wzdęcia, zatrzymanie wody
- zmęczenie, trudności z koncentracją
- zaburzenia snu i apetytu
- osłabienie libido
Nie u każdej kobiety objawy są takie same – mogą być zarówno bardzo subtelne, jak i na tyle silne, że uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie.
Patofizjologia – co stoi za PMS?
Etiologia PMS nie została w pełni wyjaśniona, ale kluczową rolę odgrywają wahania poziomu hormonów płciowych – głównie progesteronu i estrogenu – w drugiej połowie cyklu. Istotne są także zmiany w neuroprzekaźnictwie, zwłaszcza w metabolizmie serotoniny, co tłumaczy objawy emocjonalne.
Niektóre badania sugerują również zwiększoną odpowiedź na aldosteron i zmniejszoną tolerancję na insulinooporność, co może wyjaśniać zatrzymanie wody i wahania glikemii.
PMS a PMDD – kiedy objawy przekraczają normę?
PMDD (premenstrual dysphoric disorder) to ciężka, kliniczna postać PMS, dotykająca ok. 3-8% kobiet. Objawy emocjonalne są w tym przypadku dominujące i mogą przypominać epizod depresyjny – pojawia się labilność emocjonalna, niewyjaśnione napady płaczu, zaburzenia snu i obniżenie samooceny. Rozpoznanie PMDD wymaga spełnienia kryteriów DSM-5 i wykluczenia innych zaburzeń psychicznych.
Diagnostyka – jak rozpoznać PMS?
Nie istnieje jedno badanie laboratoryjne potwierdzające PMS. Diagnostyka opiera się na:
- wywiadzie klinicznym
- samoobserwacji objawów (kalendarz PMS)
- wykluczeniu innych schorzeń (np. choroby tarczycy, depresji, zespołu jelita drażliwego)
Zespół napięcia przedmiesiączkowego rozpoznaje się, gdy u kobiety występuje co najmniej jeden typowy objaw somatyczny lub psychiczny dla PMS, pojawia się on 5 lub więcej dni przed krwawieniem i ustępuje maksymalnie do 4. dnia miesiączki.
Rozpoznanie objawów musi się opierać na ocenie objawów z okresu co najmniej 2 miesięcy. Dlatego lekarz po pierwszej konsultacji, a przed wdrożeniem leczenia zaleci prowadzenie dzienniczka obserwacji dolegliwości z określeniem ich natężenia, charakteru, związku z krwawieniem miesiączkowym oraz wpływu na codzienne funkcjonowanie w trakcie cyklu miesiączkowego. Przy kolejnych wizytach ginekolog na podstawie analizy dzienniczka rozpoznaje PMS i wdraża odpowiednie leczenie.
Leczenie – od stylu życia po farmakoterapię
Leczenie PMS wymaga interdyscyplinarnego podejścia wielu specjalistów: ginekologa, lekarza rodzinnego, psychiatry, endokrynologa. A postępowanie terapeutyczne zależy od nasilenia oraz charakteru objawów.
Postępowanie niefarmakologiczne:
- aktywność fizyczna (łagodzi napięcie i poprawia nastrój)
- dieta bogata w magnez, wapń, witaminę B6 i kwasy omega-3
- techniki relaksacyjne, medytacja
Leczenie farmakologiczne:
- psychoterapia poznawczo-behawioralna i małe dawki leków przeciwdepresyjnych SSRI (np. fluoksetyna, sertralina) – na stałe lub jedynie cyklicznie w drugiej fazie cyklu
- preparaty hormonalne (dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne)
- doraźnie leki przeciwbólowe i moczopędne
Jak poprawić jakość życia z PMS?
PMS nie powinien być tematem tabu. Otwartość, edukacja i wsparcie psychologiczne pomagają kobietom lepiej radzić sobie z objawami. Współczesne podejście do diagnostyki i leczenia PMS coraz częściej obejmuje także konsultacje zdalne. Teleporady umożliwiają omówienie objawów, uzyskanie zaleceń dotyczących obserwacji cyklu, a w razie potrzeby – skierowanie na dalszą diagnostykę lub terapię farmakologiczną. Dla wielu pacjentek, zwłaszcza tych mieszkających poza dużymi miastami lub mających ograniczony dostęp do gabinetów stacjonarnych, forma zdalna może stanowić wygodne uzupełnienie opieki lekarskiej.
Czy PMS dotyczy każdej kobiety?
Nie. Objawy PMS pojawiają się u 30-75% kobiet, ale tylko u części mają znaczenie kliniczne.
Czy PMS oznacza problemy hormonalne?
Nie zawsze. PMS wynika raczej z nadwrażliwości na fizjologiczne wahania hormonów niż z ich patologicznego poziomu.
Czy można wyleczyć PMS na stałe?
Nie ma leczenia przyczynowego. Objawy można jednak skutecznie kontrolować odpowiednią terapią i stylem życia.
Czy PMS nasila się z wiekiem?
U części kobiet objawy łagodnieją po 35. roku życia, ale u innych mogą się utrzymywać aż do menopauzy.
