Współczesne tempo życia zawodowego, wzrastające wymagania pracodawców i rosnąca konkurencyjność na rynku zatrudnienia stwarzają warunki, w których niebezpiecznie łatwo o nadużycia – w tym o przemoc psychiczną. Według badań przeprowadzonych w Polsce w 2021 roku przez Instytut Medycyny Pracy, aż 15% pracowników doświadcza różnych form nadużyć ze strony przełożonych bądź współpracowników. Czym jest przemoc psychiczna w miejscu pracy, jakie przybiera formy i w jaki sposób można sobie z tym radzić?

Czym jest przemoc psychiczna w miejscu pracy?

Przemoc psychiczna w środowisku zawodowym przybiera różne oblicza. Może objawiać się jako obraźliwe komentarze, drobne uszczypliwości, regularne podważanie kompetencji czy ignorowanie potrzeb i opinii konkretnego pracownika. Zjawisku temu towarzyszy z reguły silna dysproporcja sił. Sprawcą bywa przełożony lub bardzo wpływowy współpracownik, który dysponuje autorytetem formalnym bądź nieformalnym.

Nierzadko przemoc przejawia się w tzw. „mobbingu”, definiowanym przez polskie prawo pracy jako długotrwałe i uporczywe nękanie albo zastraszanie pracownika w celu zaniżenia jego poczucia wartości czy wykluczenia zawodowego. Symptomami mogą być także cyniczne komentarze i manipulacje, których głównym celem jest wywołanie poczucia niepewności. Ofiara, zamiast skupić się na realizacji swoich zadań, próbuje sprostać nierealistycznym oczekiwaniom, funkcjonując w permanentnym stresie.

Jak rozpoznać przemoc psychologiczną?

Przemoc o charakterze psychicznym bywa trudna do zdiagnozowania. Często ukrywa się bowiem pod pozorami humoru, rzekomej troski czy zwykłych problemów komunikacyjnych. Istnieją jednak wyraźne sygnały, na które warto zwrócić uwagę:

• Ciągłe krytykowanie bez konstruktywnych wskazówek, co obniża motywację i poczucie własnej wartości.
• Publiczne upokarzanie, wyśmiewanie, sarkastyczne uwagi czy wyolbrzymianie błędów.
• Emocjonalne szantaże – sprawca może sugerować, że od posłuszeństwa ofiary zależy jej dalsza kariera, co tworzy atmosferę zależności i lęku.
• Izolowanie pracownika (na przykład nieinformowanie o spotkaniach czy pomijanie w e-mailach), prowadzące do poczucia odseparowania od grupy.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Z punktu widzenia psychologii i psychiatrii, przewlekły stres wywołany nadużyciami w pracy stanowi poważne zagrożenie dla dobrostanu jednostki. Liczne badania potwierdzają, że osoby doświadczające mobbingu częściej zmagają się z obniżonym nastrojem, poczuciem wyczerpania emocjonalnego i zaniżoną samooceną. Ich funkcjonowanie poza miejscem pracy również ulega pogorszeniu. Relacje z bliskimi bywają narażone na konflikty, a organizm, osłabiony permanentnym stresem, staje się bardziej podatny na infekcje czy choroby autoimmunologiczne. W skrajnych przypadkach przemoc psychiczna w pracy może prowadzić do eskalacji myśli samobójczych. Zwłaszcza gdy ofiara czuje się osamotniona i przekonana o braku wsparcia w otoczeniu. Stąd tak ważne jest, by reagować na wczesnym etapie, nie dopuszczając do ugruntowania się negatywnych wzorców.

Jak rozwijać asertywność?

Aby zapobiec pogłębianiu się nadużyć w miejscu pracy, warto dążyć do wzmocnienia własnych kompetencji psychospołecznych. Asertywność jest tu kluczowa. Polega na komunikowaniu swoich potrzeb i granic w sposób stanowczy, lecz pozbawiony agresji.
Oto kilka prostych zasad, które mogą pomóc:

• Rozpoznaj i nazwij problem – jasno wyartykułuj, co cię rani lub co postrzegasz jako nieuczciwe zachowanie.
• Ćwicz formułowanie komunikatów „ja” – zamiast oskarżeń („Zawsze mnie atakujesz!”), używaj wypowiedzi eksponujących twoje uczucia („Czuję się pomijana/y, kiedy nie informujesz mnie o zmianach w projekcie”).
• Ustal wyraźne granice – odważnie informuj przełożonego czy współpracownika, że nie wyrażasz zgody na pewne formy krytyki lub nacisku.

Asertywność nie jest cechą wrodzoną – można się jej nauczyć poprzez trening i śmiałe wprowadzanie nowych nawyków w życie.

Psychoterapia zdalna – nowoczesne wsparcie

Osoby zmagające się z przemocą psychiczną w miejscu pracy często nie mają czasu lub możliwości, by uczestniczyć w regularnych spotkaniach w gabinecie terapeutycznym. Rozwiązaniem staje się psychoterapia zdalna, oferująca pomoc przez internet w formie wideokonsultacji/ rozmowy telefonicznej.

Z punktu widzenia naukowego, skuteczność terapii online w przeciwdziałaniu objawom stresu związanego z mobbingiem bywa zbliżona do metod stacjonarnych, co potwierdzają wyniki metaanaliz przeprowadzonych w wielu ośrodkach psychoterapeutycznych w Europie. Korzystanie z tego typu wsparcia daje możliwość dyskretnego, a zarazem pełnowartościowego kontaktu z psychologiem, nawet osobom zamieszkującym niewielkie miejscowości czy mającym nieregularne godziny pracy.

Możliwości prawne i formalne kroki

W przypadku gdy zachowania przemocowe w pracy przybierają formę mobbingu, pracownik ma prawo dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej. Polskie prawo pracy jasno definiuje mobbing i przewiduje odszkodowanie za poniesione szkody zdrowotne bądź wizerunkowe. Oprócz dróg sądowych, istnieją też inne możliwości prawne:

• Zgłoszenie problemu do Państwowej Inspekcji Pracy, która przeprowadzi kontrolę i może nakazać pracodawcy wprowadzenie odpowiednich zmian organizacyjnych.
• Informowanie działu HR (jeśli taki funkcjonuje w firmie) o nadużyciach, co bywa pierwszym krokiem do mediacji lub sankcji służbowych wobec sprawcy.
• Szukanie wsparcia w związkach zawodowych, które mają doświadczenie w prowadzeniu negocjacji z pracodawcami i mogą wspomóc ofiarę w walce o jej prawa.

Pamiętaj!

Przemoc psychiczna w pracy to złożony i często bagatelizowany problem, którego konsekwencje wykraczają daleko poza obszar zawodowy. Zaburza relacje społeczne, obniża poczucie własnej wartości i prowadzi do długotrwałych skutków w postaci wycieńczenia psychicznego czy zaburzeń lękowych. Aby przerwać ten destrukcyjny mechanizm, istotne jest rozwijanie asertywności, rozpoznanie własnych praw i niezwłoczne reagowanie na nieprawidłowości. 

Warto o tym wszystkim pamiętać, ponieważ komfort psychiczny i poczucie bezpieczeństwa stanowią fundament efektywności zawodowej oraz równowagi w życiu prywatnym!